Antanas Kaškelis — dowódca okrętu wojennego „Prezidentas Smetona”

Antanas Kaškelis, symbol litewskiej marynarki wojennej w latach 1935–1940 i wieloletni dowódca okrętu szkoleniowego „Prezidentas Smetona”, mógł wydawać się wielu młodym marynarzom człowiekiem z innej epoki. Brodaty dowódca imponował młodej załodze „Prezidentas Smetona” swoim doświadczeniem. Był mężczyzną po pięćdziesiątce, który brał udział w wojnie japońsko-rosyjskiej na Pacyfiku w 1905 roku, ukończył Szkołę Nawigacji Dalekomorskiej we Władywostoku i został ponownie zmobilizowany podczas I wojny światowej do dowodzenia trałowcami w odległym porcie w Archangielsku. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości zgłosił się jako ochotnik do Litewskich Sił Zbrojnych i przez dziesięć lat służył w komendanturach, intendenturze i wojskowych jednostkach transportowych. A potem, latem 1927 roku, Litwa nabyła statek — 10-letni niemiecki trałowiec M59.

 Po zakończeniu I wojny światowej okręt był rozbrojony i zakonserwowany, zabezpieczony żywicą. Litwa nabyła go właśnie wtedy, gdy odzyskany Kraj Kłajpedzki był nie tylko źródłem ekscytacji portem i dostępem do morza, ale także troski o potrzebę ochrony wybrzeża i łapania przemytników. Takie było przeznaczenie tego okrętu.

Jego remont kapitalny zajął kilka miesięcy, a w listopadzie „Prezidentas Smetona” wypłynął na otwarte morze. Debiut pierwszego dowódcy, kapitana Adomasa Daugirdasa, nie był udany: sterowany przez niedoświadczoną załogę, niszczony przez sztormy i wiatry, okręt znalazł się w porcie w Gdańsku, skąd później został sprowadzony do Kłajpedy. A. Daugirdas musiał opuścić mostek kapitański, a stery okrętu na długi czas przejął A. Kaškelis.

O entuzjazmie i energii A. Kaškelisa świadczy również fakt, że przez ponad dwa lata (od 26 stycznia 1933 r. do 1 kwietnia 1935 r.) był nie tylko nadzorcą remontu okrętu w Lipawie, ale także sekretarzem Komendantury Kraju Kłajpedzkiego. Nadzór nad remontem nie należał do łatwych zadań i było wiele sporów zarówno z wykonawcami, jak i z dyrekcją portu w Kłajpedzie. Co ciekawe, przed utworzeniem Marynarki Wojennej w dniu 1 sierpnia 1935 roku, „Prezidentas Smetona” był przydzielony do Litewskich Sił Pancernych. Po utworzeniu Marynarki Wojennej „Prezidentas Smetona” został przekształcony z okrętu straży przybrzeżnej w pierwszy i w tym czasie jedyny okręt wojenny Republiki Litewskiej.

Doświadczony wilk morski był nie tylko kapitanem i nauczycielem marynarzy, lecz także uważnym nadzorcą, gdy okręt przechodził remont kapitalny w dokach w Kłajpedzie lub Lipawie. A. Kaškelis nie porzucił okrętu również w 1939 roku, gdy III Rzesza pozbawiła Litwę Kraju Kłajpedzkiego, a po utracie portu „Prezidentas Smetona” błąkał się między dokami w Lipawie i Świętą.

A. Kaškelis był bardzo szanowanym człowiekiem, ponieważ dojrzałe lata swojego życia spędzone na Litwie poświęcił rozwojowi naszej floty narodowej. Jako dowódca był aktywnie zaangażowany w kompletowanie załogi okrętu, tworzenie praw i obowiązków członków, przygotowanie planu ochrony przeciwlotniczej okrętu, a także aktywnie uczestniczył w tworzeniu wizji Litwy jako państwa morskiego, zaproponował ideę nowego oddzielnego portu wojskowego w Kłajpedzie, a nawet przygotował szczegółowy plan tego przedsięwzięcia. Wykonywał projekty mundurów marynarskich, był nie tylko przedstawicielem marynarki, ale także promotorem sportów wodnych — członkiem Litewskiego Związku Żeglarzy, jednym z organizatorów pierwszych międzynarodowych regat żeglarskich Kłajpeda – Nida w 1938 roku i sędzią jury regat.

A. Kaškelis został dowódcą „Prezidentas Smetona” z powodu niepowodzenia A. Daugirdasa. Jak na ironię, 17 sierpnia 1937 roku, gdy sztorm wyrzucił okręt na mieliznę przy Świętej, A. Kaškelis nie został awansowany na wyższy stopień. W dniu 1 grudnia 1939 roku kapitan morski Antanas Kaškelis został zwolniony ze służby w wieku 60 lat. Przez lata służby na pokładzie okrętu charakteryzował się niezwykłą powściągliwością, nigdy się nie załamując, nawet w najbardziej krytycznym momencie, co przyniosło mu wielki szacunek, autorytet i miłość marynarzy. Nigdy nie zdarzyło się, aby dowódca zbeształ członka załogi, który zachował się niewłaściwie, a jedynie udzielał rad i pomagał naprawić błąd.

Podczas okupacji sowieckiej A. Kaškelis doświadczył losu dużej części litewskich oficerów. Na początku okupacji został aresztowany w Połądze. Do 1941 roku był przesłuchiwany i więziony przez funkcjonariuszy NKWD. Znacjonalizowany dom emerytowanego kapitana morskiego w Połądze był wykorzystywany jako sowiecki posterunek straży granicznej. Szczęśliwym trafem został wymieniony przez Sowietów na kilku komunistów aresztowanych przez Niemców, zwolniony z więzienia i wraz z żoną i córką wyjechał do Niemiec. A. Kaškelis zmarł 12 czerwca 1944 roku w Schivelbein (ob.  polskie miasto Świdwin). Dokładne miejsce pochówku nie jest znane.

Odwiedzający Muzeum Wojskowe im. Witolda Wielkiego mogą podziwiać doskonały model okrętu „Prezidentas Smetona” wykonany przez Vladasa Drupasa w 2012 roku, rekonstrukcje mundurów marynarzy z tamtych czasów, minę wodną oraz portret dowódcy litewskiego okrętu wojennego Antanasa Kaškelisa, który będzie wystawiony do 1 września 2024 roku. 

Cenne przedmioty ze zbiorów Muzeum Wojskowego im. Witolda Wielkiego.